Wat zijn eigenlijk kleine landschapselementen? Waar vind je ze, hoe leg je ze aan en is er ook subsidie voor de aanleg? In de veelgestelde vragen hieronder tref je de antwoorden aan. Ook vind je er links naar handige websites.
Landschapselementen zijn natuurlijke en door de mens gemaakte kenmerken die gezamenlijk het uiterlijk en de eigenschappen van een landschap bepalen. Denk aan houtsingels, geriefbosjes en boomgroepen, die al eeuwenlang kenmerkend zijn voor het Nederlandse agrarisch cultuurlandschap. In 1900 bestond er nog 450.000 kilometer aan landschapselementen in Nederland. De laatste eeuw verloren we naar schattingen bijna 60% van deze landschapselementen. Dit komt vooral door ruilverkaveling, schaalvergroting van agrarische bedrijven en verstedelijking.
Met het verdwijnen van landschapselementen zijn ook veel ecologische waarden verloren gegaan. De bomen en struiken in bijvoorbeeld een houtwal leveren namelijk zogenaamde ecosysteemdiensten: het bevorderen van biodiversiteit, de opslag van CO2 en water, de vermindering van hittestress en het filteren van fijnstof uit de lucht.
Bovendien was het traditionele Utrechtse landschap vol kleine landschapselementen mooi, levendig en gevarieerd. Het verdwijnen van vertrouwde landschapselementen heeft daarom ook gevolgen voor de belevingswaarde van het landschap. Sinds 2016 is hier een woord voor: landschapspijn, een gevoel van heimwee naar een landschap dat niet langer bestaat. Maar het mooie aan kleine landschapselementen is dat iedereen met een stukje grond, hoe klein of groot ook, kan bijdragen aan het herstel.
Landschapselementen spelen een cruciale rol bij het herstellen van biodiversiteit, het aanpassen aan klimaatverandering en onze beleving van het landschap. Ze bieden een thuis voor plant- en diersoorten en fungeren als groenblauwe verbindingsstructuren tussen verschillende natuurgebieden. Houtige elementen bieden daarnaast schaduwplekken voor vee op warmere dagen, helpen water langer vast te houden tijdens droogte en dragen bij aan het vastleggen van koolstof. Het behouden en uitbreiden van landschapselementen verbetert de landschapskwaliteit voor de natuur én onze eigen woon- en leefomgeving.
Landschapselementen zijn onmisbaar voor de natuur in de hele provincie. In het najaar 2023 lanceerden de Utrechtse natuurorganisaties de Natuurvisie Utrecht 2050. Deze visie op de toekomstige inrichting van de natuur in de provincie Utrecht schetst een toekomst waarin de natuur de ruimte krijgt. De Natuurvisie Utrecht beschrijft zes kerngebieden: het veenweidegebied, de laagveenmoerassen, het rivierengebied, Utrechtse Heuvelrug, Eem en Randmeren en de Gelderse Vallei. In elk van deze kerngebieden is de aanleg van landschapselementen essentieel om het beoogde te bereiken.
Er zijn subsidies. De aanvragen hiervoor lopen via de agrarische collectieven die ook assisteren bij vergunningstrajecten. Je leest over mogelijkheden en procedures op de website van de provincie Utrecht. De aanleg van landschapselementen leidt in principe tot waardedaling van landbouwgrond. Lees meer over de compensatieregeling die hiervoor in het leven is geroepen.
Elk landschapselement vereist een ander soort beheer. In de Landschapswijzer staat per landschapselement uitgelegd hoe deze beheerd moet worden. Bekijk voor een uitleg, inspiratie en humor de filmpjes van Stichting Landschapsbeheer Zeeland over de aanleg en het beheer van verschillende elementen.
Om de landbouwtransitie vorm te geven kan de aanplant van landschapselementen in pachtcontracten worden opgenomen. Op dit moment kan dit alleen in geliberaliseerde pachtcontracten. Bestaande reguliere pacht biedt geen mogelijkheid voor afspraken rondom bijvoorbeeld landschapselementen, duurzaam bodembeheer en/of spuitvrije zones. In een geliberaliseerd pachtcontract kun je de pachter de mogelijkheid bieden om deel te nemen aan het ANLb en de ecoregeling in ruil voor pachtkorting. Een pachter krijgt dan naast de vergoeding vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) ook korting op de pacht. Meer informatie over het stimuleren van landschapselementen via pacht lees je hier.
Een lijst van milieuvriendelijke boomkwekerijen staat op de website van PlanetProof. Kies bij voorkeur voor een inheemse soort. Dan draag je optimaal bij aan de biodiversiteit. Een lijst met inheemse bomen vind je in De Landschapswijzer. Daarnaast kies je het liefst voor autochtoon plantmateriaal. Autochtoon wil zeggen dat de plant een directe nakomeling is van planten die zich na de ijstijd in Nederland hebben gevestigd, en daardoor optimaal zijn aangepast aan het klimaat. Je kunt de kweker altijd vragen naar autochtoon plantmateriaal.
Plan Boom is een project van de Natuur en Milieufederaties. In Utrecht voeren Natuur en Milieufederatie Utrecht en Landschap Erfgoed Utrecht het project uit. Er zijn jaarlijks verschillende bomen uitdeelacties die vaak ook in het teken staan van landschapselementen gestaan. Houd de website in de gaten voor nieuws over nieuwe uitdeelacties.
