Erfgoed verandert
Erfgoed is aan het veranderen nu Nederland een handtekening heeft gezet onder het Verdrag van Faro. Onze collega Marianne de Rijke deelt haar inzichten. Het Verdrag van Faro stelt de mens en de samenleving centraal en hún relatie met erfgoed. Nederland zette in januari 2024 een handtekening onder dit verdrag. Voor de implementatie van het verdrag in Nederland is zes miljoen euro beschikbaar.
Begrip ‘erfgoed’ verandert
Marianne de Rijke: ‘Wat is erfgoed eigenlijk? In veel vakpublicaties zie je dat het draait om objecten en historische documenten in musea of archieven, of oude monumenten. Maar het Verdrag van Faro gooit die definitie overhoop. Voor mensen in een erfgoedgemeenschap betekent erfgoed dat je je inzet voor iets waar je echt enthousiast van wordt, iets waar je tijd in steekt, het doorgeeft aan de volgende generatie. Het gaat vooral om samen bezig zijn met tradities en elkaar ontmoeten. Natuurlijk heb je ook vrijwilligers bij erfgoedorganisaties, maar dat voelt toch anders.’
‘Bij Landschap Erfgoed Utrecht hebben we het vaak over beleidsdoelen, hoeveel mensen we bereiken en al die andere taken die we als organisatie ondernemen. Maar bij erfgoedgemeenschappen draait het veel meer om die gedeelde liefde voor tradities, en veel minder om al die zakelijke aspecten.’
Lokale erfgoedgemeenschappen winnen aan belang
‘De gemeenschappen zitten echt geworteld in de samenleving en spelen een verbindende rol. Mensen komen, zoals eerder gezegd, samen door hun gedeelde plezier in het koesteren en doorgeven van erfgoed aan volgende generaties. Het is niet alleen een doel op zich, maar vaak ook een manier om met elkaar te praten over wat erfgoed voor ons allemaal betekent. Hoewel ze zich er misschien niet altijd bewust van zijn, worden deze gemeenschappen steeds belangrijker op lokaal niveau, dankzij het Verdrag van Faro. Vaak zit er enorm veel kennis in zo’n gemeenschap, en het zou geweldig zijn als die kennis wordt gedeeld met lokale organisaties die zich bezighouden met collecties. Met hun inzet kunnen deze gemeenschappen zelfs helpen bij het aanpakken van maatschappelijke problemen zoals eenzaamheid.’
Raakvlak met immaterieel erfgoed
‘Erfgoedgemeenschappen houden oude tradities in leven, een beetje zoals bij het behoud van immaterieel erfgoed. Ze gaan vaak hand in hand. Neem bijvoorbeeld de streekdracht in Spakenburg. Een kleine, hechte groep bewoners, oftewel de erfgoedgemeenschap, blijft de klederdracht trouw. Tegelijkertijd organiseert de lokale historische vereniging cursussen over hoe je die dracht maakt volgens oude technieken. Die verhalen worden zorgvuldig vastgelegd. Kortom, zo bezien is het een stukje immaterieel erfgoed in de praktijk.’
In contact met erfgoedgemeenschappen
‘Landschap Erfgoed Utrecht geeft advies aan organisaties die erfgoedcollecties beheren, en nu richten we ook onze aandacht op erfgoedgemeenschappen. Dat vraagt om een nieuw soort adviezen, omdat de huidige vaak nog komen vanuit het traditionele begrip van erfgoed. Als we in contact komen met erfgoedgemeenschappen, draait het niet zozeer om advisering voor beleidsdoelen, maar meer om te begrijpen waar de behoeften liggen om een traditie levend te houden.’
‘Verder betrekken we erfgoedgemeenschappen bij ons educatieprogramma, en bij UtrechtAltijd, het verhalenplatform van Landschap Erfgoed Utrecht, krijgen de verhalen van deze gemeenschappen straks een plek. Ook werken we aan een nieuw digitaal platform voor collecties, dat we uiteindelijk willen koppelen aan UtrechtAltijd. Zo krijgen we straks een mooie landingsplek voor diverse erfgoedopvattingen. Hoe mooi zou dat zijn?’
Kennisbank Verdrag van Faro op komst
De provinciale erfgoedhuizen gaan een online kennisbank maken waar al hun informatie op één plek te vinden is. Hierin staan bijvoorbeeld factsheets, online trainingen, video’s en de contactgegevens van experts per thema. De kennisbank is bedoeld voor erfgoedvrijwilligers, -gemeenschappen, -professionals en studenten.
