Doneer Vrijwilligers
Doneer Vrijwilligers
Kennisnetwerk

Kleine Landschapselementen

Kennisnetwerk

Kleine Landschapselementen

Solitaire boom

Houtsingel

Jonge haag

Natuurvriendelijke oever

  2. Landschap
  3. Kleine Landschapselementen
  4. Kennisnetwerk

Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen

Kleine landschapselementen zijn een essentieel onderdeel van het karakteristieke Utrechtse landschap. Maar: ze verdwijnen in rap tempo. Daarom zetten de Natuur en Milieufederatie Utrecht en Landschap Erfgoed Utrecht zich sinds 2023 in om dit karakteristieke Utrechtse landschap te behouden en herstellen, met het Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen.

De komende jaren kun je als agrariër, ambtenaar, grondbezitter of geïnteresseerde aansluiten bij excursies en kennissessies. Deze vinden door de hele provincie Utrecht plaats, waarbij we steeds het lokale landschap en de bijpassende landschapselementen onder de loep nemen. De sessies worden gratis mogelijk gemaakt door financiële bijdrages van de provincie Utrecht, het Cultuurfonds, Waterschap Amstel Gooi en Vecht, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en Waterschap Vallei en Veluwe. Wil je meer weten en op de hoogte blijven van de excursies? Bekijk dan de veelgestelde vragen en schrijf je in voor de mailinglijst.

  • 25.000

    kg

    Hoeveelheid CO2 die een strekkende kilometer heggen opslaat.

  • 60

    procent

    Het percentage landschapselementen dat de afgelopen 100 jaar verdween.

  • 19

    gemeenten

    Het aantal Utrechtse gemeenten waar je een financiële vergoeding krijgt als je een klein landschapselement aanlegt.

Landschapselementen nemen drastisch af

Kleine Landschapselementen zoals houtsingels, geriefbosjes en boomgroepen, waren een essentieel onderdeel van het karakteristieke Utrechtse landschap. Eeuwenlang was dit landschap intact. Tot een eeuw geleden. In 1900 bestond er nog 450.000 kilometer aan landschapselementen in Nederland. Maar de afgelopen eeuw hebben we volgens schattingen bijna 60% van deze landschapselementen verloren, vooral door ruilverkaveling, schaalvergroting van de agrarische bedrijven en verstedelijking. Deze ontwikkelingen veranderden hoe de provincie Utrecht eruitziet.

Het traditionele Utrechtse landschap vol kleine landschapselementen was niet alleen mooi, levendig en gevarieerd. Kleine landschapselementen bieden ook veel ecologische voordelen: de bevordering van biodiversiteit, opslag van CO2  en water, vermindering van hittestress en fijnstof en een verbetering van het dierenwelzijn.

Het verdwijnen van vertrouwde landschapselementen heeft daarnaast emotionele gevolgen. Sinds 2016 is hier een woord voor: landschapspijn, een gevoel van heimwee naar een landschap dat niet langer bestaat.

Nieuwsbrief kennisnetwerk

Animatie: het belang van kleine landschapselementen

Kleine landschapselementen zijn een essentieel onderdeel van het karakteristieke Utrechtse landschap. Maar: ze verdwijnen in rap tempo. Daarom zetten de Natuur en Milieufederatie Utrecht en Landschap Erfgoed Utrecht zich sinds 2023 in om dit karakteristieke Utrechtse landschap te behouden en herstellen, met het Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen. De korte animatie laat de aanwezigheid van kleine landschapselementen van 1928 tot en met 2024 zien.

Kenneth Rijsdijk: "Als een landschap leger is, wordt de kans op plagen groter"

"Wat er met de heggen in ons land gebeurt, staat model voor alle landschapselementen", zegt Kenneth Rijsdijk. Rijsdijk is adjunct-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en maakt zich al heel lang druk over de teloorgang van landschapselementen. Specifiek richt hij zich op heggen. In 2022 schreef hij er een boek over met de toepasselijke naam Heg.

In Utrecht verdwijnen er nog steeds meer heggen dan er aangeplant worden. Dat was vroeger heel anders. Rijsdijk verwijst bijvoorbeeld naar de schilderijen van Vincent van Gogh. "In een brief aan zijn broer Theo schreef Vincent hoezeer hij de heggen in Nuenen miste."

Landschapsamnesie
Die kennis is totaal verdwenen, wat ook wel landschapsamnesie wordt genoemd. We wennen blijkbaar aan de nieuwe realiteit. Rijsdijk laat in zijn lezing zien dat ongeveer 60 procent van de heggen in Nederland is verdwenen, bij elkaar zo’n 90.000 strekkende kilometer. 

Met het verdwijnen van de heggen is er veel verloren gegaan. In zijn boek onderscheidt Rijsdijk maar liefst 21 functies van een heg. Biodiversiteit is daar een van. "Hoe meer heggen, hoe meer biodiversiteit. Dat zouden we bijna een natuurwet kunnen noemen." Met de onthegging zijn soorten verdwenen of in aantallen afgenomen. Een trend die je overal in Noordwest Europa ziet. 

Muizenplagen
Een andere functie is ziekte- en plaagonderdrukking. "Hoe leger een landschap, hoe groter de kans op plagen", blijkt uit onderzoek. Dat zien we momenteel in de provincie Friesland waar heuse muizenplagen voorkomen.

Meer weten? Lees dan Heg. Een behaaglijk landschap voor mens en natuur. Kenneth Rijsdijk is leraar en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam.

Meer weten over kleine landschapselementen

Vragen?

Vragen over het Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen kun je stellen aan Isabel Kruisheer en Hein Pasman.

Isabel Kruisheer
Projectleider Natuurinclusieve samenleving
i.kruisheer@nmu.nl

Hein Pasman
Adjunct-directeur en manager natuur en landschap
h.pasman@landschaperfgoedutrecht.nl