Agrariërs, ambtenaren, grondbezitters en andere geïnteresseerden kunnen zich aanmelden voor excursies en kennissessies die door de hele provincie Utrecht plaatsvinden. Elke excursie of kennissessie nemen we een lokaal landschap en de bijpassende landschapselementen onder de loep.
Veenweidegebied
Eind november 2024 gaan we op pad naar het veenweidegebied aan de westkant van de provincie. De open, uitgestrekte polders waar smalle sloten doorheen kruisen zijn de ideale broedplaats voor weidevogels. Door de aanleg van diverse kleine landschapselementen, zoals grienden en natuurvriendelijke oevers, zou het gebied in de toekomst nog veel meer soorten kunnen huisvesten. Rijen knotbomen komen bijvoorbeeld al veel voor in de provincie. Ze vormen belangrijke linten waarlangs dieren zich kunnen verplaatsen, maar ook tot rust kunnen komen. De steenuil is volledig afhankelijk van de knotbomen voor schuil- en nestgelegenheid. Tijdens de excursie bekijken we de kleine landschapselementen die in het veenweidegebied te vinden zijn en het belang hiervan voor deze regio. Hierbij ligt de focus op de mogelijkheden voor financiering en concrete stappen in het aanleggen van een landschapselement.
Een en randmeren
In het voorjaar van 2025 brengen we een bezoek aan het gebied de Eem & Randmeren in het noordoosten van de provincie. Dit landschap wordt gekenmerkt door strakke verkaveling en een relatief hoge grondwaterstand en is daarmee een waardevol weidevogelgebied. Niet alleen tijdens het broedseizoen, maar ook daarbuiten biedt het plek aan verschillende soorten weidevogels. In het broedseizoen vertoeven de kievit, grutto en tureluur er graag en in het najaar kun je er zwanen, wulpen en snippen tegenkomen. Tijdens deze excursie verkennen we dit landschap. We bekijken in hoeverre landschapselementen zoals houtsingels en bosjes samengaan met weidevogelbeheer. Daarnaast bespreken we de mogelijkheden voor financiering en concrete stappen in het aanleggen van een landschapselement.
Rivierengebied
In het najaar van 2025 bezoeken we het zuiden van de provincie, het Rivierengebied. De Nederrijn en de Lek zijn welkome klimaatbuffers: dankzij deze rivieren zijn we weerbaarder tegen langdurige droogtes en kunnen we piekbuien opvangen. Kleine landschapselementen zoals knotwilgenrijen, hoogstamboomgaarden, poelen en houtwallen geven het landschap in dit gebied het specifieke karakter en maken het mooier. Landschapselementen kunnen daarbij ook een financiële waarde hebben, zoals te zien in het initiatief van de Stuurgroep Kromme Rijnlandschap. In het project Lekker Landschap wordt gekozen voor gewassen waarbij de teelt gebruikt wordt om te verwerken tot houdbare producten als kruidenhoning en specerijenmixen. Tijdens de excursie bekijken we de kleine landschapselementen in het Rivierengebied. We bespreken het belang hiervan voor deze regio. De de focus ligt op de mogelijkheden voor financiering en de aanleg van een landschapselement.
Gelderse Vallei
In het voorjaar van 2026 bezoeken we de Gelderse Vallei. Dit is de laatste excursie van deze reeks. In dit gebied vind je een hoge variatie in groene en blauwe landschapselementen. De combinatie van open graslandpercelen met elementen als houtwallen en bomenrijen geeft veel broed-, schuil- en foerageerplaatsen. Van oudsher vind je hier een fijnmazig groen netwerk van aaneengesloten landschapselementen: het herstel hiervan is een mooie stap richting meer natuurinclusieve landbouw waar het prettig wonen, werken en recreëren is. Tijdens de excursie bekijken we de kleine landschapselementen in de Gelderse Vallei. We bespreken het belang van de elementen voor de regio en focussen op de mogelijkheden voor financiering en concrete stappen in de aanleg.
In Leusden kwamen veertig landschapsliefhebbers samen voor een boeiend programma. Bomenspecialist Lodewijk van Kemenade (Wilde Bomen) deelde zijn kennis over het belang van autochtone bomen bij beheer en aanleg van landschapselementen.
Marlies Blom (BoerenNatuur Utrecht Oost) gaf een kijkje in het werk van agrarisch natuurcollectief. Na de lezingen was er een rondleiding over het terrein dat rijk is aan landschapselementen. De aanwezigen sloten de dag af met een gezellige borrel, waar de nieuwe inzichten volop werden nabesproken.
Op woensdag 10 april bezochten we het veenweidegebied waar de natuurvriendelijke oever een mooie rol kan spelen in het versterken van de natuur. Bart Specken (Waternet) legde uit wat een natuurvriendelijke oever is en vertelde over de Kaderrichtlijn Water (KRW). Dirk Jan Bleijerveld (BoerenNatuur Utrecht-Oost) vertelde over de aanleg en het beheer van de oevers én de subsidie die grondeigenaren bij het collectief aan kunnen vragen.
Natuurvriendelijke oevers
Een natuurvriendelijke oever is een geleidelijk aflopende overgang van land naar water en vormt daarmee een leefomgeving voor bijvoorbeeld insecten, kikkers, padden, kleine zoogdieren en vissen. Ook veel vogels zoals de rietzanger en karekiet voelen zich er thuis. Een steile oever biedt daarentegen bijna geen leefmogelijkheden aan waterplanten en -dieren.
Naast dit positieve effect op de biodiversiteit, draagt een natuurvriendelijke oever bij aan de waterkwaliteit, natuurlijke plaagbestrijding en het voorkomen van erosie (landverlies). Oeverplanten zoals riet, gaan bijvoorbeeld algengroei tegen omdat ze voedingsstoffen opnemen en watervlooien aantrekken. Het lijkt erop dat de Amerikaanse rivierkreeft zich minder makkelijk vestigt in een natuurvriendelijke oever.
Veenweidegebied
Karakteristiek voor het westen van de provincie Utrecht zijn de veenweidepolders. Deze polders beslaan zo’n 30% van de provincie en zijn uniek vanwege de vergezichten, grasland met koeien, weidevogels en waterlinies. In dit open landschap geven levendige sloten ruimte voor allerlei soorten planten en dieren. Meer aan de randen van de open gebieden vind je kleine landschapselementen zoals bosjes, houtsingels, boomgaardjes grienden en eendenkooien.
Lees ook de factsheet over natuurvriendelijke oevers.
Op donderdag 2 november was de lancering van het Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen op Boerderij De Weide Blik bij Driebergen. Tijdens dit evenement deelden we inspiratie, bekeken we landschapselementen rondom de boerderij en gingen we in gesprek over de voordelen en mogelijkheden van een divers landschap. Naast Hein Pasman van Landschap Erfgoed Utrecht gaf ook schrijver Kenneth Rijsdijk (‘Heg: een behaaglijk landschap voor mens en natuur’) een presentatie over het belang van landschapselementen.
"Wat er met de heggen in ons land gebeurt, staat model voor alle landschapselementen", zegt Kenneth Rijsdijk. Rijsdijk is adjunct-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en maakt zich al heel lang druk over de teloorgang van landschapselementen. Specifiek richt hij zich op heggen. In 2022 schreef hij er een boek over met de toepasselijke naam Heg.
In Utrecht verdwijnen er nog steeds meer heggen dan er aangeplant worden. Dat was vroeger heel anders. Rijsdijk verwijst bijvoorbeeld naar de schilderijen van Vincent van Gogh. "In een brief aan zijn broer Theo schreef Vincent hoezeer hij de heggen in Nuenen miste."
Landschapsamnesie
Die kennis is totaal verdwenen, wat ook wel landschapsamnesie wordt genoemd. We wennen blijkbaar aan de nieuwe realiteit. Rijsdijk laat in zijn lezing zien dat ongeveer 60 procent van de heggen in Nederland is verdwenen, bij elkaar zo’n 90.000 strekkende kilometer.
Met het verdwijnen van de heggen is er veel verloren gegaan. In zijn boek onderscheidt Rijsdijk maar liefst 21 functies van een heg. Biodiversiteit is daar een van. "Hoe meer heggen, hoe meer biodiversiteit. Dat zouden we bijna een natuurwet kunnen noemen." Met de onthegging zijn soorten verdwenen of in aantallen afgenomen. Een trend die je overal in Noordwest Europa ziet.
